EDI mesaj türleri

En çok kullanılan EDI formatları şunlardır:

- ORDERS: Sipariş dokümanı

- ORDRSP: Orders Response / Sipariş teyidi

- DESADV: Delivery Advice / İrsaliye belgesi

- INVOIC: Fatura

- INVRPT: Inventory Report / Stok raporu

- SLSRPT: Sales Report / Satış raporu

- RECADV: Receiving Advice / Mal kabul beyanı

ORDERS (Sipariş dokümanı): Bir elektronik veri değişim formatıdır. Bu format, bir işletmenin ticari ortağına gönderdiği bir sipariş için ilgili bilgileri barındırır. Bu bilgi, sipariş edilen ürünlerin ayrıntıları, sipariş tutarı, teslimat bilgileri gibi detayları içerebilir.

ORDERS formatı, genellikle perakende, lojistik, sağlık, finans sektörlerinde kullanılır. Bu format, işletmeler arasında sipariş bilgilerinin hızlı ve doğru bir şekilde paylaşılmasını sağlar. Bu sayede, işletmeler siparişleri daha iyi yönetebilir ve müşterilerine daha iyi hizmet verir.

ORDERS formatı, EDIFACT standartları ile uyumludur. Bu nedenle, EDIFACT kullanan işletmeler ORDERS formatını kolayca kullanabilirler. Ayrıca, ORDERS formatı, işletmeler arasında veri değişimini hızlandırmakta ve hataları azaltmaktadır.

ORDRSP (Sipariş teyidi): Sipariş teyit belgesi her zaman sipariş dökümanının sisteme entegre edilmesinin ardından sistem tarafından üretilir ve teyit amaçlı olarak sipariş veren tarafa gönderilir. Teyit sadece siparişin alındığına dair olabildiği gibi sipariş verilen ürünlerin stokta bulunup bulunmadığı ya da kaç adet bulunduğu hususunda da olabilir.

Bazı sektörlerde (gıda ve sağlık gibi) ORDRSP ticaret ortağı tarafından zorunlu tutulabilir.

DESADV (İrsaliye belgesi): Bir elektronik veri değişim formatıdır. Bu format, bir işletme tarafından gerçekleştirilen bir teslimat hakkında bilgi içerir. Bu bilgi, teslimatın ne zaman gerçekleştiği, hangi ürünlerin hangi adet veya ağırlıkta teslim edildiği gibi bilgileri içerebilir.

DESADV, genellikle lojistik ve perakende sektörlerinde kullanılır. Bu format, işletmeler arasında teslimat bilgilerinin hızlı ve doğru bir şekilde paylaşılmasını sağlar. Bu sayede, işletmelerin teslimatlarını daha iyi planlaması ve müşterilerine daha iyi hizmet vermesi mümkün hale gelir.

DESADV formatı, EDIFACT standartları ile uyumludur. Bu nedenle, EDIFACT kullanan işletmeler DESADV formatını kolayca kullanabilirler. Ayrıca, DESADV formatı, işletmeler arasında veri değişimini hızlandırmakta ve hataları azaltmaktadır.

INVOIC (Fatura): Bir elektronik veri değişim formatıdır. Bu format, bir işletmenin müşteriye yaptığı bir satış için fatura bilgilerini içerir. Bu bilgi, satılan ürünlerin ayrıntıları, fatura tutarı, vergi miktarı gibi bilgileri içerebilir.

INVOIC formatı, genellikle perakende, lojistik, sağlık, finans sektörlerinde ve devlet kurumları arasında kullanılır. Bu format, işletmeler ve devlet kurumları arasında fatura bilgilerinin hızlı ve doğru bir şekilde paylaşılmasını sağlar. Bu sayede, işletmeler fatura ödemelerini daha iyi yönetebilir ve müşterilerine daha iyi hizmet verir.

INVOIC formatı, EDIFACT standartları ile uyumludur. Bu nedenle, EDIFACT kullanan işletmeler INVOIC formatını kolayca kullanabilirler. Ayrıca, INVOIC formatı, işletmeler arasında veri değişimini hızlandırmakta ve hataları azaltmaktadır.

EDI mesaj formatları

EDI mesajlarının formatları kullanılan ERP sistemlerine göre değişiklik göstermektedir. Kimi ERP sistemleri birden fazla formatı desteklemektedir. En sık kullanılan formatlar şunlardır:

- EDIFACT

- XML

- SAP IDOC (XML ya da flat file formatında olabilir)

- TRADACOMS

- ANSI X12

- FlatFile

- FLF (fixed length format)

- VDA

EDIFACT:

EDIFACT (Elektronik Veri Değişim Formatı, açılımı Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport) bir veri değişim standardıdır. Bu standart, işletmeler arasındaki elektronik veri değişimini kolaylaştırmak için geliştirilmiştir. EDIFACT, özellikle perakende, tedarik zinciri, lojistik, sağlık ve finans sektörlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. EDIFACT, birçok farklı veri tipini içermektedir, örneğin siparişler, fatura, maliyet bilgileri, gümrük beyannameleri gibi. Bu veri tipleri, standart bir biçimde düzenlenir ve sistemler arasında kolayca anlaşılabilir hale getirilir. EDIFACT standardı, UN/ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu) tarafından yayınlanmıştır ve Avrupa Birliği tarafından da kabul edilmiştir. Bu nedenle EDIFACT, özellikle Avrupa işletmeleri arasındaki veri değişiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda dünya çapında da tanınan ve birçok farklı ülke tarafından kabul edilip desteklenen bir formattır. EDIFACT standardının kullanımı, işletmeler arasındaki veri değişimini hızlandırır, hataları azaltır ve maliyetleri düşürür.

EDIFACT mesajlar genellikle 6 harfli mesaj adı kısaltmalarıyla ve versiyon numaraları ile birlikte yazılırlar. Mesela ORDERS D96A, DESADV D01B gibi.

EDIFACT sipariş mesajına bir örnek:

UNB+UNOA:1+SENDER:14+RECEIVER:14+071101:1701+111++ORDERS++1++1'
UNH+000000111+ORDERS:D:96A:UN'
BGM+220+1234567+9'
DTM+137:20020830:102'
NAD+BY+1111111111111::9'
NAD+SU+2222222222222::9'
NAD+DP+3333333333333::9'
CUX+2:EUR:4'
LIN+1++9876543210987:SRS'
QTY+21:1'
MOA+203:11.22'
PRI+AAA:14.58:CT:AAE:1:KGM'
UNS+S'
CNT+2:1'
UNT+38+000000111'
UNZ+1+111'

XML:

XML (eXtensible Markup Language) bir metin tabanlı veri değişim formatıdır. Bu format, verileri etiketler (tags) kullanarak tanımlar. Bu sayede, verilerin anlamlı bir şekilde düzenlenmesi ve okunması mümkün hale gelir.

XML, genellikle web uygulamaları, mobil uygulamalar ve işletmeler arası veri değişimi için kullanılır. Bu format, verilerin farklı sistemler arasında kolayca paylaşılmasını sağlar. Ayrıca XML, verilerin güvenli bir şekilde şifrelenerek gönderilmesini ve alıcı tarafından alınmadan önce doğrulanmasını da destekler.

XML, ayrıca, birçok farklı programlama dili ile uyumludur. Bu nedenle, XML kullanan işletmeler, verilerini farklı sistemler arasında kolayca paylaşabilirler.

XML sipariş mesajı örneği:

<?xml version="1.0"?>
<Sipariş SiparişNumarası="99503" SiparişTarihi="1999-10-20">
<Adres Türü="SiparişVeren">
<İsim>Kaya Ticaret</İsim>
<GLN>1111111111111</GLN>
<Adres>123 Sokak, No 1</Adres>
<Şehir>Ankara</Şehir>
<Vilayet></Vilayet>
<PostaKodu>06000</PostaKodu>
<Ülke>TR</Ülke>
</Adres>
<Adres Türü="Tedarikçi">
<İsim>Taş Ticaret</İsim>
<GLN>2222222222222</GLN>
<Adres>456 Sokak, No 1</Adres>
<Şehir>Ankara</Şehir>
<Vilayet></Vilayet>
<PostaKodu>06000</PostaKodu>
<Ülke>TR</Ülke>
</Adres>
<Ürünler>
<Ürün ÜrünKodu="872-AA">
<ÜrünAdı>Ürün 1</ÜrünAdı>
<Adet>1</Adet>
<NetFiyat>148.95</NetFiyat>
</Ürün>
</Ürünler>
</Sipariş>

SAP IDOC:

Intermediate Document’in kısaltması olup SAP ERP sisteminin ana mesaj formatıdır. XML ya da FlatFile olarak üretilebilmektedir. IDoc, SAP sistemlerinde SAP sistem uygulamalarına ve harici sistemlere veri aktarmak için kullanılan standart bir veri yapısıdır. IDoc'ları kullanarak, örneğin SAP ERP sistemlerine sahip şirketler, ortakları veya müşterileri gibi harici kurumlarla veri alışverişinde bulunabilirler.

SAP sistemleri arasındaki aktarım SAP'ın Application Link Enabling (ALE) sistemi aracılığıyla yapılırken, bir SAP sisteminden harici bir sisteme aktarım elektronik veri değişimi (EDI) yoluyla gerçekleşir.

XML idoc’a bir örnek:

<ORDERS05>
<IDOC BEGIN="1">
<EDI_DC40 SEGMENT="1">
<TABNAM>EDI_DC40</TABNAM>
<DIRECT>1</DIRECT>
<IDOCTYP>ORDERS05</IDOCTYP>
<MESTYP>ORDERS</MESTYP>
<SNDPOR>TEST</SNDPOR>
<SNDPRT>LS</SNDPRT>
<SNDPRN>TEST</SNDPRN>
<RCVPOR>SAPXI</RCVPOR>
<RCVPRN>TEST</RCVPRN>
<DATE>2024-12-31</DATE>
<TIME>231112</TIME>
</EDI_DC40>
<E1EDK01 SEGMENT="1">
<BELNR>4500000001</BELNR>
<CURCY>EUR</CURCY>
</E1EDK01>
<E1EDK14 SEGMENT="1">
<QUALF>009</QUALF>
<ORGID>073</ORGID>
</E1EDK14>
…

FlatFile idoc’a bir örnek:

EDI_DC40 12345XORDERS05 ORDERS TEST LS SAPXI 2024-12-31 231112
E1EDK01 12345 4500000001 EUR
E1EDK14 12345 009073
…

TRADACOMS:

Tradacoms, özellikle Birleşik Krallık'ta perakende sektöründe EDI (Elektronik Veri Değişimi) için kullanılan bir standarttır. EDIFACT'ın öncülerinden biri olan UN/GTDI sözdiziminin bir uygulaması olarak 1982 yılında tanıtılmış ve Birleşik Krallık Makale Numaralandırma Birliği (şimdiki adı GS1 UK) tarafından oluşturulmuş ve geliştirilmiştir.

GS1 EDI EANCOM alt kümeleri lehine 1995 yılında geliştirilmesi etkin bir şekilde durdurulduğu için standart eskimiştir. Buna rağmen dayanıklı ve kullanışlı olduğu kanıtlandığı için ve İngiltere'deki perakende EDI trafiğinin çoğunluğu hala bu standardı kullanmaktadır.

Tradacoms sipariş mesajı örneği:

STX=ANA:1+5000000000000:SOME STORES LTD+5010000000000:SUPPLIER UK LTD+070315:130233+000007+PASSW+ORDHDR+B'
MHD=1+ORDHDR:9'
TYP=0430+NEW-ORDERS'
SDT=5010000000000:000030034'
CDT=5000000000000'
FIL=1630+1+070315'
MTR=6'
MHD=2+ORDERS:9'
CLO=5000000000283:89828+EAST SOMEWHERE DEPOT'
ORD=70970::070315'
DIN=070321++0000'
OLD=1+5010000000000++:00893592+12+60++++RUSTY ROLLS:4 PACK'
OTR=1'
MTR=7'
MHD=3+ORDTLR:9'
OFT=1'
MTR=3'
END=3'

ANSI X12:

X12, Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI) tarafından oluşturulan EDI için mesajlaşma standardıdır. ANSI başlangıçta X12 standardını Kuzey Amerika'daki işletmeleri desteklemek için tasarlamıştır ancak bugün dünya çapında 300.000'den fazla şirket ticari işlemlerini kolaylaştırmak için günlük olarak ANSI X12 EDI standartlarını kullanmaktadır. Elektronik sipariş verme, nakliye siparişleri ve e-faturalama gibi elektronik veri değişimi için ANSI X12 EDI standartları bulunmaktadır. Mevcut mesaj seti, işletmeler arası seviyede elektronik ticaretin her yönünü desteklemektedir. ABD şirketleri ile iş yapan kuruluşlar ANSI X12 EDI standardını kullanmak zorunda kalacaklar. Ya da bir aracı kurum tarafından kendi formatı ANSI X12 formatına çevrilmesi gerekmektedir.

ANSI X12 sipariş mesajı örneği:

ST*850*0001~BEG*00*RL*508517*1001*20000506**NA*IEL~N1*BY*ABC Compnay Corporation*9*123456789-0101~N3*1000 BORWALK DRIVE~N4*SOMEWHERE*TR*98898~PO1*1*48*EA*3*PE*MG*R5656-2~IT8*******B0~CTT*1~AMT*TT*144~SE*10*0001~

FlatFile:

Düz dosya, verilerin düz metin olarak, genellikle satır ve sütunlardan oluşan tablo benzeri bir yapıda depolandığı bir veri depolama dosyası türüdür. Her satır tek bir kaydı temsil ederken, sütunlar verilerin alanlarını veya niteliklerini temsil eder. Düz dosyalar için en yaygın formatlar CSV (Virgülle Ayrılmış Değerler), TSV (Sekmeyle Ayrılmış Değerler) ve düz metin dosyalarıdır. Düz dosyalar basitlikleri, okunabilirlikleri ve farklı platform ve uygulamalarla uyumlulukları nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadır.

CSV düz dosya örneği:

yıl,marka,model,açıklama,fiyat
1997,Ford,mondeo,"airco, abs, moon","3000,00"
1999,Renault,symbol,,"4900,00"
1996,BMW,3.18,"SATILDI!","4799,00"

TSV düz dosya örneği:

yıl marka model açıklama fiyat
1997 Ford mondeo "airco, abs, moon" "3000,00"
1999 Renault symbol "4900,00"
1996 BMW 3.18 "SATILDI!" "4799,00"

FLF (Fixed Length Format)

Sabit uzunluk formatı, FlatFile formatına benzer olup bu formatta her bir veri alanına sabit bir uzunluk belirlenir. Bu tür mesajlarda satırlar ve veri alanları önceden tanımlanmış olup buna göre veriler mesajda yerlerine yerleştirilir.

Örneğin, öncelikle satırlar tanımlanır:

1. satır S001 ile başlar ve şu verileri barındırır:
1. satır tanımlayıcısı, 4 karakter, 0-3 arası, zorunlu (sabit veri S001)
2. mesaj adı, 6 karakter, 4-9 arası, zorunlu,
3. versiyon numarası, 4 karakter, 10-13 arası, isteğe bağlı
4. tarih, 8 karakter (YYYYAAGG formatında), 14-21 arası, zorunlu
5. saat, 4 karakter (SSDD formatında), 22-25 arası, zorunlu
2. satır S002 ile başlar ve şu verileri barındırır:
1. satır tanımlayıcısı, 4 karakter, 0-3 arası, zorunlu (sabit veri S002)
2. gönderici GLN numarası, 13 karakter, 4-16 arası, zorunlu
3. gönderici şirket adı, 35 karakter, 17-51 arası, zorunlu
4. gönderici şirket adı, 70 karakter, 52-122 arası, zorunlu

örnek:

S001ORDERS 202501012359
S0021234567890123Kaya Ticaret Adres Kaya Sokak, no 1

VDA:

VDA 4938 mesajı, otomotiv endüstrisindeki iletişimde büyük bir rol oynamakta, operasyonel verimliliğin artırılması ve tedarik zinciri süreçlerinin düzenlenmesi için bir mihenk taşı görevi görmektedir.

Alman Otomotiv Endüstrisi Birliği (VDA - Verband der Automobilindustrie e.V.) bünyesinde geliştirilen bu mesaj standardı, otomotiv üreticilerinin ve tedarikçilerinin karmaşık taleplerini karşılamak üzere uyarlanmıştır. VDA 4938 mesajının faydaları ve kullanım alanları, otomotiv tedarik zinciri yönetiminin çeşitli yönlerini kapsamakta, kesintisiz iletişim ve operasyonel sinerji elde etmek için sağlam bir çözüm sunmaktadır.

İletişim Protokolleri

Veri aktarımı için en sık kullanılan iletişim protokolleri şunlardır:

AS2

AS2 (Applicability Statement 2) bir internet protokolüdür. Bu protokol, işletmeler arasındaki elektronik veri değişimini sağlamak için kullanılır. AS2, özellikle perakende, lojistik, sağlık, finans sektörlerinde ve devlet kurumları arasında yaygın olarak kullanılmaktadır.

AS2, güvenli bir şekilde veri değişimini sağlar. Bu, verilerin şifrelenerek gönderilmesini ve alıcı tarafından alınmadan önce doğrulanmasını içerir. Ayrıca AS2, verilerin iletimi sırasında oluşabilecek hata durumlarını da kontrol eder. Bu sayede, hata durumları önceden belirlenir ve çözümlenir. Bu nedenle AS2, veri değişiminin daha güvenli ve güvenilir hale gelmesini sağlar.

AS2, EDI ve EDIFACT gibi veri değişim standartları ile birlikte kullanılabilir. Bu sayede, işletmeler arasındaki veri değişimi daha hızlı ve daha az hata içerir hale gelir.

SFTP

SFTP (Secure File Transfer Protocol) güvenli dosya aktarım protokolüdür. FTP protokolüne benzerdir ancak SFTP güvenli bir şifreleme algoritması kullanarak dosyaların güvenli bir şekilde aktarılmasını sağlar.

FTPS (FTP Secure) ve SFTP (Secure Shell File Transfer Protocol) dosya transferi için kullanılan güvenli protokollerdir, ancak farklı şifreleme ve güvenlik teknolojileri kullanırlar.

FTPS, FTP protokolünün üzerine SSL/TLS şifreleme ekleyerek dosya transferini güvenli hale getirir. Bu, dosyaların ağ üzerindeki şifreli bir kanal üzerinden aktarılmasını sağlar.

SFTP, SSH (Secure Shell) protokolü üzerine inşa edilmiştir ve dosya transferi için SSH kanalını kullanır. SFTP, dosya transferi sırasında şifreli bir kanal oluşturur ve dosyaların güvenli bir şekilde aktarılmasını sağlar.

Özet olarak, FTPS, FTP protokolüne eklenen güvenli bir şifreleme iken SFTP tamamen güvenli bir dosya transfer protokolüdür.

X400

X.400, e-posta için kullanılan mesajlar için standart bir veri iletişimi tanımıdır. Oluşturulması sırasında, tasarımcısı bunun e-posta için küresel standart haline geleceğini düşünmüştür. Ancak, e-posta iletişimi için SMTP standardı tarafından geçilmiştir.

E-posta iletişiminin birincil biçimi olmasa da, Microsoft Exchange Server dahil olmak üzere bazı kuruluşlarda ve yazılımlarda hala kullanılmaktadır.

Bir X.400 adresi, bir elektronik veri alışverişi yapılacak ticaret ortağı hakkında aşağıdakiler gibi çeşitli unsurlardan oluşur: C (Country - Ülke adı); ADMD (ADministration Management Domain - Yönetim Yürütme Alanı); PRMD (PRivate Management Domain - Özel Yönetim Alanı); O (Organization - Kuruluş Adı); OU (Kuruluş Birim Adları); G (Givenname - Verilen ad); I (Initials - Baş harfler); ve S (Surname - Soyadı).